Ns. Lê Thương

H�? và tên: Ngô �?ình Hộ 
Ngày sinh: 1914
Nguyên quán: Nam �?ịnh
Năm mất: 1996
Dòng nhạc: 
trữ tình, ti�?n chiến 

Lê Thương là một trong những cánh chim đầu đàn của tân nhạc (cùng thế hệ với Dương Thiệu Tước, Văn Chung, Lê Yên, Thẩm Oánh, Nguyễn Xuân Khoát, Dzoãn Mẫn…), ông từng là một thầy dòng nhưng rồi lại b�? áo tu - chắc vì tâm hồn quá lãng mạn và đa tình. Tuy vậy, chất "thầy�? vẫn còn thấm đượm trong ông nên dù có viết nhạc "hoa bướm�?cỡ nào thì ông vẫn được tiếng là nghệ sĩ có cuộc sống rất chừng mực, giản dị và trí thức (sau khi b�? áo tu ông làm ngh�? giáo). Lê Thương sừng sững như ng�?n núi cao trong tân nhạc với bộ ba Hòn V�?ng Phu (1,2 và 3) với câu chuyện thiếu phụ Nam Xương ch�? chồng hoá đá. Bắt đầu bằng bài tình ca nh�? Nàng Hà Tiên từ thập niên 40 đến Hòn V�?ng Phu đồ sộ, nhạc của ông tựa hồ là những câu chuyện kể…

Kể chuyện tình sử

Hồi đó, Lê Thương ôm một mối tình câm, lãng mạn như bài thơ �?Lòng ta ôm một mối tình/Tình trong giây phút thành tình thiên thu…�?. Nghe nói, ngư�?i trong mộng của ông sau này trở thành phu nhân một nhạc sĩ cũng rất nổi tiếng khác: Nguyễn Thiện Tơ - ngư�?i lưu danh hậu thế với �?Giáo đư�?ng im bóng�? (bài hát này được tác giả viết lúc mới 17 tuổi, hình như đó là một kỷ lục của Tân nhạc). Tình cảm này đã giúp Lê Thương viết bài “Nàng Hà Tiên�?. Ông mượn chuyện khác để nói chuyện lòng mình. �?ây là bài hát nhi�?u ngư�?i cho là dự báo cho Hòn V�?ng Phu - kiệt tác của ông sau này.

Cũng mô-típ chuyện tiên và hư hư thực thực như Thiên Thai (Văn Cao) nhưng ở Lê Thương nghiêng v�? trần thuật (kể) hơn là trữ tình. Ông kể rằng ngư�?i yêu ngư�?i rồi đẻ ra tiên, tiên cũng vì yêu nên biến thành một b�? bến thơ mộng và hùng vĩ là địa danh Hà Tiên, một thắng cảnh du lịch: �?Từ mộng thuy�?n quyên/Tới giấc mơ huy�?n/…/Từ rày Hà Tiên/Thành một b�? bến…�? (L�?i bài Nàng Hà Tiên). Lúc này, Lê Thương cho thấy sự nổi bật của ông là ở kỹ thuật cao tay, dám viết những câu nhạc rất dài nhưng khúc chiết, linh hoạt và bay bướm (nếu không có tài và không cao tay ấn sẽ làm câu nhạc dài dòng, rối rắm, khó cảm) cũng như là trí tưởng tượng phong phú, bay bổng.

Thập niên 40, ngoài những bản nhạc Tây rất thịnh hành trong thanh niên trí thức mới (th�?i đó bị lên án là những kẻ khai tử Nho h�?c) thì một số bài hát Nhật cũng được phổ biến rất rộng rãi qua những ca khúc Nhật chuyển l�?i Việt như: �?Hà nhật quân tái lai�? của Văn Chung… (đi�?u này cho thấy ý kiến nhạc Nhật chưa bao gi�? ảnh hưởng đến Việt Nam là thiếu cơ sở, ngược lại, nó đã có từ lâu cùng với lúc nhạc Tây du nhập vào nước ta - tuy có ít hơn). Có lẽ vì yêu mến những giai điệu đẹp và man mác của các ca khúc Kohan No Yado, Mori No,Shina No Yoru… Lê Thương đã mượn âm giai Nhật để viết nên bài “Thu trên đảo Kinh Châu�? rất được mến mộ th�?i bấy gi�?. Tuy nhiên, đây là một sáng tác có chủ tâm của Lê Thương khi lấy bối cảnh và nội dung Nhật đưa vào bài hát này rồi dùng âm điệu xứ sở Mặt tr�?i để thể hiện.

Giai đoạn này, Lê Thương cũng được biết đến với các bài hát “Bản đàn Xuân�?, �?Một ngày xanh�? là những tình ca buồn êm dịu nhưng tên tuổi ông chỉ thật sự chói ng�?i khi soạn ra bộ ba bài hát dài hơi và giá trị cao là Hòn V�?ng Phu. �?ây là sáng tác đánh dấu sự phát triển đến mức cao nhất những thủ pháp viết ca khúc và phát triển ngũ cung, cũng như bút pháp ca từ của “thương hiệu�? Lê Thương: sử dụng ca từ như một câu chuyện kể, kể những câu chuyện tình mang dáng dấp sử thi.

Tính châm biếm và tâm hồn trẻ thơ

Là một nhạc sĩ/nhà giáo nên Lê Thương rất quan tâm đến th�?i thế, xã hội cũng như tuổi thiếu nhi -một đối tượng chính của giáo dục. Vì thế, trong sự nghiệp âm nhạc của ông còn hai mảng đ�? tài khác rất thành công là nhạc châm biếm chính trị - xã hội và nhạc thiếu nhi.

Như chuyên đ�? này đã đ�? cập, cuối thập niên 40, trong làng tân nhạc xuất hiện một xu hướng viết nhạc mới khá độc đáo, không tình ca mà cũng không hùng ca, đó là nhạc hài hước của Trần Văn Trạch (nghệ sĩ này là ngư�?i đầu tiên của Việt Nam để tóc dài như phong trào hippy sẽ xuất hiện và tạo thành cơn sốt tận thập niên… 60 v�? sau). Ông lập nhóm ATV, viết mới dân ca thành những bài ca hài hước, phê phán, đả kích rất hóm hỉnh những vấn đ�? th�?i sự chính trị/xã hội. Trong danh mục của Trần Văn Trạch, luôn có mặt các bài hát theo phong cách này của Lê Thương.

Ông được xem như ngư�?i tiên phong trong các sáng tác này với các bài: Hoà bình 48 (phê phán sự mỵ dân đội lốt hoà bình), Làng báo Sài thành (đả kích báo giới bồi bút, bất tài và ham ti�?n), �?ốt hay không đốt (châm biếm máu Hoạn Thư)… Những bài hát này sử dụng ngôn ngữ rất bình dân và cách dùng phong ngữ rất giàu địa phương tính (tuy vậy, nó vẫn đảm bảo được tính nghệ thuật chứ không phải như những ca từ bây gi�? của một số tác giả trẻ �?h�?c đòi�? bình dân nhưng rất phản nghệ thuật).

Nhạc thiếu nhi của Lê Thương thì càng tuyệt hơn nữa. Nói không ngoa, ông cùng với Nguyễn Xuân Khoát là hai trong những bậc sư tổ của nhạc thiếu nhi Việt Nam (sau này sẽ ra đ�?i nhi�?u cây bút bay lên từ n�?n tảng này: Phong Nhã, Hoàng Long - Hoàng Lân, Phạm Tuyên, Trương Quang Lục…). Ai mà không nhớ những đêm Trung Thu tuổi thơ với lung linh bài hát Thằng Cuội? Cũng là một kiểu kể chuyện duyên dáng gần với đồng dao, và giai điệu đẹp rất Việt đã mang đến cho tuổi thơ chúng ta bao thi vị v�? chú Cuội, Hằng Nga, cây đa... Rồi lớn lên một chút, chúng ta lại hát vang: �?H�?c sinh là ngư�?i tổ quốc mong cho mai sau…�?(bài H�?c sinh hành khúc).

Một tâm hồn mẫn cảm, "hiệp sĩ" và trẻ thơ đã cùng với tài hoa Lê Thương tạo nên những tác phẩm trứ danh thấm đẫm tình quê hương mà vẫn mở lòng ra với bốn phương, chắc chắn là đi�?u để những nhạc sĩ hậu thế khi tiếp cận và thâu thái âm nhạc đương đại thế giới phải ngẫm nghĩ khi đứng giữa ranh giới “h�?c đòi và h�?c h�?i - bắt chước và sáng tạo�?.

Theo: Giai �?iệu Xanh/Trần Minh Phi