Ngư�?i lái đò trên sông Pôkô

Tôi có một băng nhạc do tôi tự ch�?n, tự thu bằng cassette, và để thoả mãn cả ni�?m vui lẫn nỗi buồn của mình, tôi nghe băng nhạc ấy thư�?ng ngày. Lúc vui, dư�?ng như nghe vào lòng tôi càng thêm phấn khích. Khi buồn, dư�?ng như tôi lại được nhắc nhở động viên. Trong số những bài ca đi suốt th�?i trai trẻ và gi�? đây vẫn ngự trị trong tình cảm của tôi, lúc nào cũng xốn xang, lúc nào cũng tươi rói ấy, có bài Ngư�?i lái đò trên sông Pô Cô của nhạc sĩ Cầm Phong.

Những ai đã từng đi B th�?i đánh Mỹ, hẳn chẳng thể nào quên được những đêm vượt sông, không chỉ có sông Pô Cô mà hàng trăm con sông lớn nh�? vắt ngang dãy Trư�?ng Sơn hùng vĩ. Ở Trư�?ng Sơn cứ đi hai mươi mét là bắt gặp một khe núi. Hai trăm mét gặp một con suối. Hai kilômét gặp một dòng sông. Sông Pô Cô là một trong những con sông lớn có tên tuổi như sông Ba, sông Hinh, sông Côn, sông Lồ ồ, sông �?ăk Krông, �?ăk Blà, Krông Ana... Dòng sông nào cũng có lúc mênh mang hi�?n hoà, lại cũng có lúc réo sôi hung dữ. Dòng sông nào cũng từng in những chiến công lẫy lừng và dòng sông nào cũng mang nặng trong mình ni�?m hy sinh mất mát của đồng chí, đồng bào: "H�?i sông ơi có biết anh lái đò tên g�?i A Sanh...".

L�?i ca giản dị, nét nhạc thiết tha trong sáng đậm chất dân ca Tây Nguyên ấy đã quấn quýt với tâm hồn ngư�?i lính trẻ chúng tôi. A Sanh, ấy là cái tên được nhà thơ, nhà báo Mai Trang sáng tác dựa trên một nguyên mẫu có thật. Ngay cả nhà thơ cũng không biết rằng, tên nhân vật của mình ngay sau khi ra đ�?i li�?n trở thành biểu tượng, thành cái tên chung cho những ngư�?i lái đò trên các dòng sông ở Trư�?ng Sơn. "A Sanh ơi, cho mình qua sông với!" - "A Sanh ơi, đêm nay đơn vị nào được qua sông trước?". Có những bến sông các chiến sĩ lái đò được lính ta g�?i là A Sanh là chiến sĩ gái. Lại có những bến sông A Sanh là chiến sĩ trai. Có bến sông A Sanh là bộ đội chủ lực. Lại có bến sông A Sanh là bộ đội địa phương, là dân quân, du kích. Chỉ có bài hát v�? A Sanh là bao gồm tất cả, bởi khi cất tiếng hát lên, ai cũng thấy có mình trong đó. Bởi ở bến sông nào cũng diễn ra quy luật thế này: "Ngày đêm anh lái đò trên sông. Dù gian nguy vẫn vững tay chèo. �?ò anh đưa bao ngư�?i đi đánh Mỹ bao đêm ròng, chiến tuyến đây thầm lặng. Nhịp chèo lập công...".

Câu chuyện vừa giản dị vừa khá ly kỳ v�? sự tích bài hát Ngư�?i lái đò trên sông Pô Cô suốt hai mươi năm qua cho tới hôm nay nó vẫn còn nguyên vẹn vẻ giản dị và sự lạ kỳ, kể cũng có ít trư�?ng hợp nào đặc biệt như thế: Ông nhạc sĩ ngồi tít ngoài hậu phương lớn lòng luôn khát khao được vào Nam chiến đấu, khao khát được tới một con sông hùng vĩ trên núi rừng Trư�?ng Sơn hùng vĩ cùng với những làn điệu dân ca tươi sáng, mượt mà, ca ngợi những chiến công hùng vĩ... nhưng vì nhiệm vụ nên ông cứ phải "ngồi" đó mà phục vụ ti�?n tuyến lớn! Anh chiến sĩ lái con đò nh�? trên dòng sông quê hương, trong lòng lúc nào cũng ngóng trông ra Bắc, mong ngày thống nhất Bắc Nam được ra thăm thủ đô, ra thăm Bác Hồ. Chiến công nối tiếp chiến công. Hàng vạn ngư�?i lính ra trận từng qua con đò nh�? ấy, có đêm mư�?i, có đêm cao điểm anh chở hàng trăm chuyến. �?ếm làm sao hết. Nhớ làm sao hết những ngư�?i đã qua sông, ngồi trên đò anh vào chiến tuyến.

Không phải chuyến đò nào cũng xuôi thuy�?n mát mái đâu. Bom đạn là một chuyện. Lũ dâng đột ngột là một chuyện. �?ói bụng, mắt hoa vì sốt rét là chuyện khác. Lại có khi nắng cháy cả đá, địch tung biệt kích, thám báo đầy rừng, đầy núi. Nhiệm vụ là nhiệm vụ, đư�?ng giao liên không thể đứt là không thể đứt! Bộ đội cần vượt sông là nhất định phải qua đò, đò không được phép "lý do lý trấu", không có chuyện "nhưng mà" gì hết. Mà đã đưa bộ đội qua sông là phải bí mật, phải an toàn, không được phép để một sơ suất nh�?. Sơ suất nh�? cũng bị kỷ luật. Vâng, quân lệnh như sơn! Khi đi bộ đội đã vung tay th�? "nhiệm vụ nào cũng hoàn thành", giữa mặt trận khốc liệt lúc nào cũng có thể xảy ra các sự cố bất thư�?ng, vậy nên cái sự lặn lội đêm ngày, nay bến đò d�?i vô trong, mai bến đò d�?i ra phía ngoài là chuyện cơm bữa, là chuyện bình thư�?ng.

Chính vì cái sự "bình thư�?ng" ấy đã tác động mạnh đến tâm hồn một chiến sĩ gái, một nữ phóng viên trẻ trên đư�?ng theo chân bộ đội vào Nam đánh Mỹ, và trong sổ tay công tác của cô, như là nhật ký, cô đã "ghi" cái ấn tượng v�? ngư�?i lái đò không kịp h�?i tên ấy, hoặc có thể có h�?i tên, nhưng anh ta là ngư�?i Jơ Rai nên nói tiếng Việt lơ lớ. Khi nói tên mình là San thì anh g�?i mình là Sanh. "H�?i Pô Cô ơi! dòng sông mênh mông, đôi b�? cây xanh biếc, nước chảy xiết sâu thẳm, qua tháng ngày, h�?i sông ơi có biết, anh lái đò tên g�?i A Sanh...".

Bài thơ ấy sau khi được in ra, tình c�? đến tay chàng nhạc sĩ ngày đêm khao khát một dòng sông, khao khát một giai điệu vừa trữ tình thiết tha lại vừa hùng tráng: "Non cao đâu bằng. Sông sâu đâu sánh. H�?n căm chất nặng tim anh. Th�? quyết giữ núi rừng Tây Nguyên...". Tâm hồn chàng nhạc sĩ hoà nhập cùng tâm hồn nhà thơ, hoà nhập cùng tâm hồn trong sáng hồn nhiên của ngư�?i chiến sĩ lái đò và khi đó l�?i ca được cất lên, hoà nhập ngay vào cuộc kháng chiến cùng với trùng trùng những đoàn quân ra trận. Sự gặp gỡ tưởng như tình c�? ấy, thực ra đó là điểm hẹn cụ thể, ấy là tình cảm, để bài ca được hình thành. Sự gặp gỡ cái chung lớn lao đã khiến các tâm hồn trở nên đồng điệu. Ai ai cũng sẵn sàng hy sinh để mau đến ngày thắng lợi, sớm tới ngày đoàn tụ.

Vâng, đã hơn hai mươi lăm năm sau ngày giải phóng, bài ca ấy vẫn còn tươi rói với thế hệ chúng tôi. Gi�?ng ca của nghệ sĩ Tư�?ng Vi, Rơ Chăm Phiang, Mai Tuyết đã trở nên thân thương không thể thiếu được trong đ�?i sống tinh thần của ngư�?i lính trận. Vậy mà, nhạc sĩ Cầm Phong và ngư�?i mẫu, nhân vật A Sanh của ông suốt hơn ba mươi năm không được gặp nhau lấy một lần!

Tôi nhớ hồi năm 1998, sau khi nghe tin Puih San được Nhà nước phong Anh hùng Lực lượng vũ trang, có lần tới nhà nhạc sĩ Cầm Phong chơi, tôi kể v�? ngôi làng có tên Plei Nú ở xã IakRai huyện IagLai, tỉnh Gia Lai có ông Puih San trung uý v�? hưu, ngày chống Mỹ là chiến sĩ lái đò, là nhân vật chính, tức chàng A Sanh trong bài hát của ông sắp ra Hà Nội tham quan. Ông mừng khôn xiết. Nhưng đúng là "cái số" của hai bác thế nào mà mấy ngày ở Hà Nội, Puih San vì tính quen với kỷ luật nên không thể tách đoàn, lại bị cánh nhà báo quây dữ quá, không cách gì thu xếp được th�?i gian thăm ông nhạc sĩ, ngư�?i đã "khai sinh" ra cái tên A Sanh cho mình. Còn ông nhạc sĩ già thì cứ ngồi ch�?, đến khi nghe tin A Sanh vào lại trong kia rồi thì cứ ngồi tiếc ngẩn, tiếc ngơ. Ông đành ôm cây ghi-ta hát v�?ng vào. Một th�?i gian sau lại nghe tin buồn Puih San đã mất! Thế là cái hẹn lần sau gặp mặt của hai ông không thành. Tôi cũng lại phải đổ tại cái duyên, cái số của hai quan bác vậy thôi, chứ làm sao!

Nhà văn Trung Trung �?ỉnh